Έναρξη - 1η ημέρα επιστημονικού συνεδρίου 06.11.2025
Το πρωί της Πέμπτης, 6 Νοεμβρίου 2025, ξεκίνησαν στην Αίθουσα Εκδηλώσεων της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης οι εργασίες του Επιστημονικού Συνεδρίου με θέμα: «Κρήτες Λόγιοι (16ος-19ος αι.)», τo οποίο διοργανώνεται από την Π.Α.Ε.Α.Κ. με τη συμμετοχή διακεκριμένων ακαδημαϊκών ομιλητών από το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό της Π.Α.Ε.Α.Κ., των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης, της Νομικής ΕΚΠΑ, του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Ακολούθησε η ανάγνωση σεπτού Πατριαρχικού Μηνύματος από τον εκπρόσωπο της Α. Θ. Π., του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου, Σεβ. Μητροπολίτη Σελευκείας κ. Θεόδωρο, ο οποίος μετάφερε τις πατρικές ευχές και την ευλογία για την διεξαγωγή του συνεδρίου. Μεταξύ άλλων το Πατριαρχικό Μήνυμα έλεγε: «Χαιρετίζομεν ἐκ Φαναρίου τὴν ἔναρξιν τοῦ Ἐπιστημονικοῦ Συνεδρίου ἀφιερωμένου, εἰς τοὺς Κρῆτας Λογίους μεταξύ 16ου καὶ 19ου αἰῶνος, τὸ ὁποῖον διοργανώνει ἡ Πατριαρχικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκαδημία Κρήτης, εὐχόμενοι καλλίκαρπον τὴν διεξαγωγὴν τῶν ἐργασιῶν αὐτοῦ. Δίκαιος ἔπαινος ἀνήκει εἰς τοὺς ἐμπνευστάς τῆς παρούσης Συνάξεως, ἡ ὁποία προβάλλει τὴν Πατριαρχικὴν Ἀκαδημίαν, τὴν ἐπιστημονικὴν ταυτότητα καὶ μαρτυρίαν της, καὶ ἀναδεικνύει τὴν συμβολήν της εἰς τὴν μελέτην τῆς ἱστορίας καὶ τῆς πνευματικῆς προσφορᾶς τῆς Κρήτης.
Ακολούθως ο εκπρόσωπος του Μακ. Πάπα και Πατριάρχου Αλεξανδρείας κ. Θεοδώρου, Αιδ. Πρωτοπρ. π. Κωνσταντίνος, αναφερόμενος στη σχέση των Κρητών Λογίων με τη Δευτερόθρονη Εκκλησία, ευχήθηκε καλή επιτυχία στις εργασίες του Συνεδρίου.
Εγκάρδιο χαιρετισμό, διαβιβάζοντας και την ευλογία της τοπικής Εκκλησίας για την αίσια διεξαγωγή των εργασιών του Συμποσίου, απηύθυνε ο Σεβ. Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ευγένιος, ο οποίος συνεχάρη τους διοργανωτές, τόνισε την ύπαρξη της παιδείας ως αντίδοτο σε θλιβερά φαινόμενα της εποχής και κατέθεσε την πρόθεση του για την έκδοση των Πρακτικών. Στη συνέχεια οι κυρίες Ελένη Μαράκη, εκπρόσωπος του Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Αρναουτάκη και Φιλαρέτη Χρονάκη, εκπρόσωπος του Δημάρχου Ηρακλείου κ. Καλοκαιρινού, χαιρέτησαν το συνέδριο. Τέλος, χαιρετισμό απηύθυνε ο Ελλογ. κ. Μιχαήλ Στρουμπάκης, Αν. Καθηγητής, Πρόεδρος του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου, ο οποίος κήρυξε και την έναρξη των εργασιών.
Κατά την Α΄ Συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Αθ. Γλάρου, εμπεριστατωμένες εισηγήσεις ανέπτυξαν οι Ελλογ.:
● Παναγιώτης Τζουμέρκας,Αν. Καθηγητής Τμ. Κοινωνικής Θεολογίας & Χριστιανικού Πολιτισμού Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ:Ο Αγκαραθίτης Πατριάρχης Αλεξανδρείας Σίλβεστρος (1569-1590) και η συμβολή του στη διευθέτηση εκκλησιαστικών ζητημάτων του Οικουμενικού Πατριαρχείου και γενικότερα. Η ανακοίνωση του κ. Παναγιώτη Τζουμέρκα ανέδειξε τη σπουδαία προσωπικότητα του Πατριάρχη ΑλεξανδρείαςΣιλβέστρου, ο οποίος πρόσφατα αγιοκατατάχθηκε (2025). Αναφέρθηκε στην αντιμετώπιση και διευθέτηση εκκλησιαστικών ζητημάτων κατά τη διάρκεια της πατριαρχίας του. Συνέβαλε στην ανασυγκρότηση του μοναχισμού -κυρίως στην αποκατάσταση του κοινοβιακού βίου στο Άγιον Όρος- την αντιμετώπιση του Σιναϊτικού ζητήματος και την ορθόδοξη άμυνα κατά της Λατινικής προπαγάνδας.Υπήρξε πνευματικός πατέρας του Μελετίου Πηγάτον οποίον και ανέδειξε ως διάδοχό του.
● Κωνσταντίνος Τσικνάκης, Ιστορικός, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: Ο Μάξιμος Μαργούνιος στην Κρήτη τα χρόνια 1586-1587. Η ανακοίνωση του Κωνσταντίνου Τσικνάκη βασίστηκε σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό του Κρατικού Αρχείου Βενετίας. Επικεντρώθηκε στη μέριμνα που επέδειξε το Βενετικό Κράτος για τη δίχρονη παραμονή του Μάξιμου Μαργούνιου στην Κρήτη, και φώτισε πτυχές του βίου του για το χρονικό διάστημα της εκεί παραμονής του (1586-1587).
● Σεβ. Μητρ. Σελευκείας κ. Θεόδωρος Μεϊμάρης,Καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Νεότερου και Σύγχρονου Ελληνισμού της ΠΑΕΑΚ:Ὁ Κρής λόγιος Εὐμένιος Ξηρουδάκης ὡς φοιτητής εἰς τήν Θεολογικήν Σχολήν τῆς Χάλκης: ἀνέκδοτα αὐτοβιογραφικά στοιχεῖα τῆς περιόδου 1850-1875. Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σελευκείας και υπέρτιμος Έξαρχος Λυκαονίας Θεόδωρος Μεϊμάρης τεκμηρίωσε την εισήγησή του επί τη βάσει ανέκδοτου αρχειακού υλικού εκ των αρχείων της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και ανέδειξε άγνωστες πτυχές του βίου του ΚρητόςλογίουΕυμενίουΞηρουδάκη. Μεταξύ αρκετών νέων πληροφοριών που έφερε στο φως, ανέτρεψε την άποψη ότι γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και απέδειξε ότι η γενέτειρά του ήταν η ΑνώπολιςΣφακίων. Αναφέρθηκε στις δυσχέρειες που αντιμετώπισε κατά την οκταετή φοίτησή του στην Χάλκη, στα προγυμνάσματα, τα μαθητικά πονήματα και την πτυχιακή του εργασία της περιόδου εκείνης, τη χρονολόγηση της εισόδου του στον Κλήρο και την κατά πολύ αργότερα μετονομασία του επωνύμου του από Ξερουδάκη σε Ξηρουδάκη.
Κατά την Β’ Συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Κωνστ. Τσικνάκη, ομίλησαν οι Ελλογ.:
● Εμμανουήλ Ανδρουλιδάκης, Δρ Κλ. Φιλ., Μέλος ΕΔΙΠ ΠΑΕΑΚ: Διακειμενικές ειδυλλιακές απηχήσεις της αρχαιότητας στη «Βοσκοπούλα» του Ανωνύμου. Αντικείμενο της εισήγησής του υπήρξε ειδική αναφορά στο ποιμενικό ειδύλλιο “Βοσκοπούλα “ του ανωνύμου. Σχολιάστηκς με συντομία η κριτική παράδοση του κειμένου, παράλληλα με τις λεκτικές και φραστικές απηχήσεις στο ειδύλλιο του Θεοκρίτου και τα αντίστοιχα του λατίνου ποιητή Βιργιλίου.
● Νικόλαος Τσιρέβελος, Μέλος ΕΔΙΠ του Τμ. Θεολογίας Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ: Το κηρυγματικό έργο του Αθανασίου Βαρούχα του Κρητός. Ομιλητική και επικοινωνιακή προσέγγιση. ρχικά σκιαγράφησε τη ζωή του Αθανασίου Βαρούχα που καταγόταν από την Κρήτη αλλά μετά την κατάληψη του νησιού από τους Οθωμανούς έφθασε στη Ζάκυνθο, όπου έζησε ως το θάνατό του. Στη συνέχεια επικεντρώθηκε στο κηρυγματικό έργο του, παρουσιάζοντας αναλυτικά επιμέρους πτυχές του.
● Θεοφ. Επίσκ. Επιδαύρου κ. Νικόδημος Φαρμάκης, Γενικός Διευθυντής της ΕΚΥΟ της Εκκλησίας της Ελλάδος: Ο πολυώνυμος Κ. Κριτοβουλίδης και ο πολυδιάστατος Βίος του. Παρουσίασε με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία τη ζωή και το έργο του Κυριακού Κριτοβουλίδη. Στη συνέχεια στηριζόμενος σε συστηματική έρευνά του αναφέρθηκε στην πολυτυπία των υπογραφών του και επιχείρησε να απαντήσει τους λόγους για τους οποίους συνέβαινε αυτό.
● Δημήτριος Σταματόπουλος, Καθηγητής του Τμ. Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας: Η Κρήτη ως Οθωμανική περιφέρεια: Διανοητικά δίκτυα και πνευματικές τάσεις στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ανέπτυξε την αξία και την επίδραση των δικτύων στη διαμόρφωση των εκκλησιαστικών πραγμάτων κατά την περίοδο λίγο πριν την επανάσταση του 1821.
Στην έναρξη του Συμποσίου, οι εργασίες του οποίου συνεχίζονται την Παρασκευή και το Σάββατο, 7 και 8 Νοεμβρίου, εκτός των προαναφερθέντων, παρέστησαν οι Θεοφ. Επίσκοποι, Κνωσού κ. Μεθόδιος και Επιδαύρου κ. Νικόδημος, κληρικοί, σύμβουλοι, δάσκαλοι και καθηγητές της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, φοιτητές και πλήθος κόσμου.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας κατά την Γ’ Συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Εμμ. Δουνδουλάκη, τεκμηριωμένες εισηγήσεις ανέπτυξαν οι Ελλογ.:
●Εμμανουήλ Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας Τμ. Ιστορίας και Εθνολογίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης: Αναπαραστάσεις του λαϊκού πολιτισμού της Κρήτης σε έργα της κρητικής λογοτεχνίας. Σκιαγράφησε το ιστορικό πλαίσιο. Αναφέρθηκε στις προϋποθέσεις μελέτης έργων Κρητών Λογίων ως λαϊκών πηγών. Απαιτείται διασταώρωση των πληροφοριών. Τέλος αναφέρθηκε στη μέθοδο του τριγωνισμού, ήτοι του συνδυασμού τριών πηγών.
● Δημήτριος Σκρέκας, Επίκουρος Καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας, Τμ. Φιλολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης: Ο ιερέας Ιωάννης Μορεζήνος και το υμνογραφικό του έργο. ναφέρθηκε στο υμνογραφικό έργο του Ιωάννη Μορεζήνου και στις περιστασιακές υνμογραφικές συνθέσεις του. Σημαντικές είναι και οι παρασελίδιες σημειώσεις στα χειρόγραφα.
● Πανοσιολ. Αρχιμ. Δημήτριος Στρατής, Αναπληρωτής Καθηγητής Πατρολογίας της ΠΑΕΑΚ: Ο Μελέτιος Συρίγος και το υμνο-αγιολογικό του έργο. Αναφέρθηκε στο υμναγιολογικό έργο του Μελετίου Συρίγου και τις 25 Ακολουθίες 17 Αγίων.
Κατά την Δ’ Συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Δημ. Σκρέκα, παρουσίασαν τα θέματα τους οι Ελλογ.:
● Μίνως Σκουντάκης, Δρ Βυζαντινής Φιλολογίας του Τμ. Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης: Η συμβολή των Κρητών αντιγραφέων στη διάδοση της ρητορικής θεωρίας (15ος-16ος αι.). Αναφέρθηκε στα Ρητορικά προγυμνάσματα του Αφθονίου ως βασικού εγχειριδίου διδασκαλίας. Συνέχισε με ανίχνευση και ανάλυση των Κρητών λογίων ενωτικών και μη που αντιγράφουν ή και διδάσκουν τη ρητορική τέχνη (από γραμματική στη ρητορική θεωρία).έφτασε μέχρι και τα χρόνια της τυπογραφίας. Μανούτιος και Καλλιέργης.
● Ελένη Βολονάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αρχ. Ελλ. Φιλολογίας, Τμ. Φιλολογίας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου: Γεράσιμος Βλάχος, Περί ρητορικής δυνάμεως: Το επιδεικτικόν γένος. Γ. Βλάχος βιοεργογραφικά και αυτός στηρίζεται στα Προγυμνάσματα του Αφθονίου και έδειξε η ομιλήτρια τρία μέρη λόγου: περί επιδεικτικού γένους, περί ψόγου, περί εγκωμίου. Πώς τα διατύπωσε ο Βλάχος και πού διασκεύαζε το πρότυπό του. Παρά την κριτική του Τατάκη ότι ο Βλάχος στερείται πρωτοτυπίας, εν τούτοις φάνηκε ότι δεν είναι απλός αντιγραφέας.
● Γεώργιος Τσερεβελάκης, Δρ Νεοελλ. Φιλολογίας, Διδάσκων ΠΑΕΑΚ: Ο Κρητικός λόγιος Ζαχαρίας Σκορδύλης και η φιλολογική του δραστηριότητα. παρουσίασε το πολυσχιδές έργο του Ζ Σκορδυλίου· αντιγραφικό, εκδοτικό με έμφαση στα επιγράμματα που συνθέτει σε αρκετά έργα του, όπως το Ωρολόγιον και τα περί συγγενείας και των βαθμών της.
● Ιωάννης Τσερεβελάκης, Φιλόλογος, Θεολόγος, Πρωτοψάλτης, Άρχων Πρωτονοτάριος της ΜτΧΕ: Ο Γεώργιος Καλύβας και το ανέκδοτο έργο του στο χειρόγραφο Vindobonensis. theol. gr. 227. Παρουσίασε το έργο του Καλύβα βάσει του αυτογράφου κώδικα Vindobonensis theol. gr. 227. Εκεί διαφαίνεται όντως ως διδάσκαλος, ιεροκήρυξ και θεολόγος σημαντικός που τονίζει και την Κρητική καταγωγή του.
Ακολούθησε Μουσική Εκδήλωση από το Μουσικό Σύνολο «Γέφυρες» του Μουσικού Σχολείου Ηρακλείου, με υπεύθυνη την Εκπαιδευτικό κυρία Ευαγγελία Κουτσογιαννάκη.
Την οργανωτική μέριμνα για το Συνέδριο έχουν ο Πρόεδρος του ΑΣ, οι Καθηγητές και το λοιπό ΔΠ της Π.Α.Ε.Α.Κ.
Στον χώρο της Ακαδημίας, κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου, λειτούργησε Έκθεση Εκκλησιαστικού Ψηφιδωτού από το Εργαστήριο Ψηφιδωτού «Ψηφίδων Τέχνη Ευ Ποιώ» του Νικολάου Μανιουδάκη (https://www.artmosaicworkshop.com/).
Το συνέδριο μεταδόθηκε ζωντανά από το επίσημο κανάλι της ΠΑΕΑΚ στο YouTube: πρωινές συνεδρίες, απογευματινές συνεδρίες.
