2η ημέρα επιστημονικού συνεδρίου 07.11.2025

Το πρωί της Παρασκευής, 7 Νοεμβρίου 2025, συνεχίστηκαν στην Αίθουσα Εκδηλώσεων της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης οι εργασίες του Επιστημονικού Συνεδρίου με θέμα: «Κρήτες Λόγιοι (16ος-19ος αι.)», το οποίο διοργανώνεται από την Π.Α.Ε.Α.Κ. με τη συμμετοχή διακεκριμένων ομιλητών από την Π.Α.Ε.Α.Κ., από πέντε Πανεπιστήμια της Ελλάδος και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Κατά την Ε’ Συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Μιχ. Στρουμπάκη, εμπεριστατωμένες εισηγήσεις ανέπτυξαν οι Ελλογ.:

● Σάββας Πραστίτης, Υποψ. Δρ Ιστορικής Μουσικολογίας, Τμ. Κοινωνικής Θεολογίας & Χριστιανικού Πολιτισμού Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ: «Κρήτες εν Κύπρῳ…». Η παρουσία Κρητών σε μουσικά χειρόγραφα στην Κύπρο. Ο κ. Σάββας Πραστίτης εξέτασε τη συμβολή των Κρητών μελουργών στη διαμόρφωση της ψαλτικής παράδοσης και την παρουσία τους σε κυπριακά μουσικά χειρόγραφα των 16ου–18ου αιώνων. Τα ευρήματα αποκαλύπτουν πολιτισμική διασύνδεση Κρήτης και Κύπρου, με τα χειρόγραφα να λειτουργούν ως φορείς μουσικής και πνευματικής επικοινωνίας.

● Ιωάννης Λιάκος, Αναπληρωτής Καθηγητής Εκκλησιαστικής Μουσικής και Ψαλτικής Τέχνης, Τμ. Κοινωνικής Θεολογίας & Χριστιανικού Πολιτισμού Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ: Ανέκδοτη εργογραφία Γεωργίου του Κρητός. Ο κ. Ιωάννης Λιάκος (Αν. Καθηγητής, ΑΠΘ) παρουσίασε νέα ευρήματα από μουσικά χειρόγραφα της Κύπρου που αφορούν στην ανέκδοτη εργογραφία του Γεωργίου του Κρητός, ενός σημαντικού λογίου και μουσικού. Η έρευνα συμπληρώνει την εικόνα του συνθετικού του έργου, εμπλουτίζοντας τη γνώση για τη βυζαντινή μουσική παράδοση.

● Εμμανουήλ Ξυνάδας, Επίκουρος Καθηγητής Χριστιανικού Πολιτισμού και Παράδοσης, Τμ. Κοινωνικής Θεολογίας & Χριστιανικού Πολιτισμού Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ: Κρήτες συνδρομητές σε μουσικές εκδόσεις του 19ου αιώνα. Ο κ. Εμμανουήλ Ξυνάδας στη μελέτη του διερεύνησε τους Κρήτες συνδρομητές μουσικών εκδόσεων του 19ου αιώνα, που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της Μουσικής Τυπογραφίας και του Νέου Μουσικού Συστήματος. Μέσα από τους καταλόγους συνδρομητών σκιαγραφούνται πρόσωπα, ρόλοι και κίνητρα, αναδεικνύοντας τη διάδοση της ψαλτικής τέχνης στην Κρήτη.

● Ανδρέας Γιακουμάκης, Δρ Μουσικολογίας Ιονίου Πανεπιστημίου, Μέλος ΕΔΙΠ της ΠΑΕΑΚ: Παύλος Γ. Βλαστός, ο Ρεθύμνιος (1836-1926). Ένας διαφωτιστής του καιρού και του τόπου του. Ο κ. Ανδρέας Γιακκουμάκης αναφέρθηκε στον Παύλο Γ. Βλαστό (1836–1926), λόγιο και διαφωτιστή της Κρήτης, με έργο στη μουσική, την ποίηση, τη λαογραφία και την εκπαίδευση. Η τεράστια Συλλογή του (94 τόμοι, 70.000 σελίδες) μαρτυρεί την προσφορά του στη διάσωση της προφορικής παράδοσης και στην πνευματική και εθνική αφύπνιση των Κρητών.

Κατά την Στ΄ Συνεδρία υπό την προεδρία της κας. Έλενας Γιαννακοπούλου, παρουσίασαν τις ανακοινώσεις τους οι Ελλογ.:

● Πανοσιολ. Αρχιμ. Συμεών Αυγουστάκης, Δρ Θεολογίας ΕΚΠΑ, Διδάσκων ΣΜΥΚ-ΡΕΣ: Ο Αρχ. Παρθένιος Κελαϊδής: η πνευματική και πολιτιστική του προσφορά. Ο Παν. π. Συμεών Αυγουστάκης αναφέρθηκε στον Αρχιμανδρίτη Παρθένιο Κελαϊδή, εξέχουσα μορφή του 19ου αιώνα, με πολιτική, εκκλησιαστική και εκπαιδευτική δράση. Συμμετείχε ενεργά σε όλες τις Κρητικές Επαναστάσεις, συνέβαλε στην πνευματική και πολιτιστική αναγέννηση της Κρήτης και στήριξε την εκπαίδευση με τη δημιουργία σχολείων στα Σφακιά και στην Αθήνα.

● Πανοσιολ. Αρχιμ. Νήφων Βασιλάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Κανονικού Δικαίου της ΠΑΕΑΚ (υπό διορισμό): Άγιος Κύριλλος ο Λούκαρις. Κανονική και λειτουργική προσφορά στην Εκκλησία. Ο Παν. π. Νήφων Βασιλάκης στην εισήγησή του ανέδειξε την κανονική και λειτουργική προσφορά του Αγίου Κυρίλλου Λουκάρεως, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος έδρασε σε μία κρίσιμη εποχή για την Εκκλησία. Μέσα από τα κανονικά του κείμενα, τις λειτουργικές μεταρρυθμίσεις και το μαρτύριό του, αναδεικνύεται η διαχρονική σημασία του έργου του για τη Θεολογία, την Ιστορία και το Εκκλησιαστικό Δίκαιο.

● Καραβασιλειάδης Ραφαήλ, Φιλόλογος, MS Βιβλικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ: Νικάνδρου Ζαννουβίου ‘Ιερά Κατήχησις’: θέσεις και άρσεις της βιβλικής θεολογίας του. Ο κ. Ραφαήλ Καραβασιλειάδης παρουσίασε τον Νίκανδρο Ζαννούβιο (1828–1888), μέσα από το έργο του «Ιερά Κατήχησις», όπου εξέφρασε μια ορθολογική και προτεσταντίζουσα θεολογία, εμπνευσμένη από τον ευρωπαϊκό και νεοελληνικό Διαφωτισμό. Ανέδειξε την Αγία Γραφή ως αποκλειστική πηγή πίστης (Sola Scriptura), αμφισβητώντας την Παράδοση, και επιδίωξε μια «καθαρή» πίστη, απαλλαγμένη από δεισιδαιμονίες —δείγμα της σύγκρουσης της ελληνικής θεολογίας και της νεωτερικότητας.

● Απόστολος Κραλίδης, Καθηγητής Ιστορίας Θρησκειών & Πρόεδρος Τμ. Κοινωνικής Θεολογίας & Χριστιανικού Πολιτισμού Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ: Θρήνος και Μνήμη: Οι Κρήτες Λόγιοι απέναντι στην Οθωμανική Κατάκτηση (17ος–19ος αιώνας). Στην κεντρική ομιλία της ημέρας, ο κ. Απόστολος Κραλίδης με την εισήγησή του προσέγγισε τη λογοτεχνία του θρήνου και της μνήμης που συναντούμε σε Κρήτες λογίους από την Άλωση του Χάνδακα (1669) έως τον 19ο αιώνα. Έργα όπως ο Κρητικός Πόλεμος, ο Θρήνος της Κρήτης και τα ριζίτικα εξέφραζαν τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα του λαού, διατηρώντας ζωντανή την ιδέα της ελευθερίας και συμβάλλοντας στη συγκρότηση της εθνικής συνείδησης.

Ακολούθησε ξενάγηση και γεύμα στην Ι. Μονή Αγκαράθου.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας κατά την Ζ΄ Συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Απ. Κραλίδη, εισηγήθηκαν τα θέματα τους οι Ελλογ.:

● Γεώργιος Βλαχάκης, Kαθηγητής ΣΑΕ/ΕΑΠ: Ο Διαφωτιστής Κήρυκος Χαιρέτης και η συμβολή του στον διάλογο Επιστήμης και Θρησκείας. Ο κ. Γεώργιος Βλαχάκης αναφέρθηκε στον Κήρυκο Χαιρέτη (1756–1830), λόγιο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που επιδίωξε να συνδέσει την επιστήμη με την ορθόδοξη θεολογία. Στο έργο του «Εγχειρίδιον της των ζώων οικονομίας» ανέδειξε τη μελέτη της φύσης ως οδό γνώσης του Θεού, προτείνοντας έναν δημιουργικό διάλογο μεταξύ πίστης και λογικής.

● Αθανάσιος Γλάρος, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ: Αναφορές Ελλήνων φιλοσόφων περί Θεού στον «Λόγον εἰς τὴν ἁγίαν καὶ ζωοποιὸν Τριάδα» του Μακαρίου Χριστιανοπούλου (Μαριδάκη). Ο κ. Αθανάσιος Γλάρος στην εισήγησή του αναφέρθηκε στον Μακάριο Χριστιανόπουλο, ιεροκήρυκα του 18ου αιώνα, στο έργο του «Λόγος εἰς τὴν Ἁγίαν καὶ Ζωοποιὸν Τριάδα», όπου αξιοποιεί την αρχαία ελληνική φιλοσοφία (Πυθαγόρα, Πλάτωνα κ.ά.) για να υπερασπιστεί την τριαδική διδασκαλία και ανέδειξε τη συνέχεια ελληνικού λόγου και ορθόδοξης πίστης.

● Νικόλαος Τζιράκης, Ομ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ: Ο εθνοϊερομάρτυρας Ιάκωβος Γ. Αρχατζικάκης περί της ηθικής των Ελλήνων φιλοσόφων και της χριστιανικής ηθικής με κύρια αναφορά στον Αριστοτέλη. Ο κ. Νικόλαος Τζιράκης αναφέρθηκε στον εθνοϊερομάρτυρα Ιάκωβο Αρχατζικάκη που συνέκρινε την ηθική των Ελλήνων φιλοσόφων με τη αντίστοιχη χριστιανική, με έμφαση στο έργο του Αριστοτέλη. Ο Ιάκωβος Αρχατζικάκης, μεταξύ άλλων, υποστήριξε την ορθόδοξη ηθική παράδοση, απορρίπτοντας τις δυτικές ή ισλαμικές εκδοχές του Αριστοτελισμού.

Κατά την Η΄ Συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Νικ. Τζιράκη, ανέπτυξαν τις εισηγήσεις τους οι Ελλογ.:

● Ιωάννης Λίλης, Επίκουρος Καθηγητής Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας της ΠΑΕΑΚ: Θεολογική απάντηση του Πατριάρχου πρώην Ιεροσολύμων Νεκταρίου προς τον Γάλλο πάστορα Ιωάννη Κλώντ, στην 34η Επιστολή του. Ο κ. Ιωάννης Λίλης στην εισήγησή του εξέτασε την 34η Επιστολή του πρώην Πατριάρχου Ιεροσολύμων Νεκταρίου (1660–1676) προς τον Γάλλο πάστορα Ιωάννη Κλωντ. Στο κείμενο αυτό ο Νεκτάριος αντικρούει τις κατηγορίες περί λατινόφρονος ή καλβινίζουσας πίστεως των Ελλήνων, υπερασπιζόμενος με σαφή θεολογικά επιχειρήματα την Ορθόδοξη πίστη. Η επιστολή, θεωρημένη και υπογεγραμμένη από Σιναΐτες ιερωμένους, αποκτά χαρακτήρα δογματικού συμβόλου και απολογίας της Ορθοδοξίας απέναντι στη Δύση.

● Έλενα Γιαννακοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κανονικού Δικαίου Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ: Πάσχα και Ιεροί Κανόνες: Η κανονική επιχειρηματολογία του Πατριάρχου Αλεξανδρείας Μελετίου Πηγά, Κρητικού λογίου του 16ου αιώνα. Η κ. Έλενα Γιαννακοπούλου στην ανακοίνωσή της παρουσίασε τη θεολογική και κανονική επιχειρηματολογία του Μελετίου Πηγά, Πατριάρχου Αλεξανδρείας (16ος αιώνας), υπέρ της τήρησης των πατροπαράδοτων κανόνων για τον εορτασμό του Πάσχα. Ο Μελέτιος καταδίκασε τις δυτικές καινοτομίες (όπως το Γρηγοριανό ημερολόγιο) και επέμεινε στη διατήρηση της ενότητας της Εκκλησίας μέσα από την πιστή εφαρμογή των Αποστολικών και Νικαιϊκών Κανόνων, θεωρώντας κάθε μεταβολή πηγή διχασμού και αλλοίωσης της ορθόδοξης παράδοσης.

● Εμμανουήλ Πατεδάκης, Επίκουρος Καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας Τμ. Φιλολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης: Η λογιοσύνη στη Μονή Βροντησίου. Ο κ. Εμμανουήλ Πατεδάκης στην εισήγησή του ανέδειξε τη μακραίωνη λογιοσύνη της Μονής Βροντησίου, από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα, μέσα από αρχειακές και επιγραφικές μαρτυρίες. Παρουσίασε τη Μονή ως κέντρο πνευματικής και γραμματειακής παραγωγής, όπου αναδείχθηκαν λόγιοι ηγούμενοι, αντιγραφείς και θεολόγοι. Η έρευνα συνδέει τα σωζόμενα χειρόγραφα με τα μνημεία και τα βιβλιακά κατάλοιπα, φωτίζοντας τον ρόλο της Μονής Βροντησίου ως εστίας παιδείας και πολιτισμού στην Κρήτη.

Ακολούθησε η παρουσίαση της εκδοτικής δραστηριότητας της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης, από τον κ. Εμμανουήλ Ανδρουλιδάκη Δρ. Κλ. Φ., μέλους ΕΔΙΠ της ΠΑΕΑΚ και Ιωάννη Τσερεβελάκη, θεολόγο, φιλόλογο, Άρχοντα Πρωτονοτάριου της ΜτΧΕ. Παρουσιάστηκαν οι Επετηρίδες, Μουσικολογικές εκδόσεις και ο Αφιερωματικός Τόμος της ΠΑΕΑΚ για τα πενήντα χρόνια Αρχιερατείας της ΑΘΠ του Οικ. Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου.

Η βραδιά έκλεισε με την Μουσική εκδήλωση από τη Βυζαντινή Ορχήστρα Κρήτης, με τη συνέργεια ψαλτικού Χορού, υπό τη Διδασκαλία-Διεύθυνση του κ. Ανδρέα Γιακουμάκη, Δρ Μουσικολογίας Ιονίου Πανεπιστημίου, Μέλος ΕΔΙΠ της ΠΑΕΑΚ, Άρχοντος Μαΐστορος ΜτΧΕ.

Το συνέδριο μεταδόθηκε ζωντανά από το επίσημο κανάλι της ΠΑΕΑΚ στο YouTube: πρωινές συνεδρίες - α' μέρος, πρωινές συνεδρίες - β' μέρος, απογευματινές συνεδρίες - α' μέρος, απογευματινές συνεδρίες - β' μέρος.