3η ημέρα επιστημονικού συνεδρίου 08.11.2025
Το πρωί του Σαββάτου, 8 Νοεμβρίου 2025, στον Ι. Ναό Αγίας Σκέπης στον περίβολο της ΠΑΕΑΚ τελέστηκε η Θεία Λειτουργία από τον Σεβ. Μητροπολίτη Σελευκείας κ. Θεόδωρο. Κατόπιν συνεχίστηκαν στην Αίθουσα Εκδηλώσεων της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης οι εργασίες του Επιστημονικού Συνεδρίου με θέμα: «Κρήτες Λόγιοι (16ος-19ος αι.)», το οποίο διοργανώνεται από την Π.Α.Ε.Α.Κ. με τη συμμετοχή διακεκριμένων ακαδημαϊκών ομιλητών από το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό της Π.Α.Ε.Α.Κ., της Θεολογικής και της Νομικής Σχολής Αθηνών και της Θεολογικής Θεσσαλονίκης, του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, του Ανοιχτού Πανεπιστημίου και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Κατά την Θ’ Συνεδρία υπό την προεδρία του Σεβ. Μητρ. Κρήνης κ. Κυρίλλου, εμπεριστατωμένες εισηγήσεις ανέπτυξαν οι Ελλογ.:
● Λάμπρος Πατσαβέλας, Επίκουρος Καθηγητής, Τμ. Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ: Σχόλιο στο έργο του Γερασίμου Βλάχου του Κρητός «Περί της του Μωάμεθ θρησκείας και κατά Τούρκων». Ο Ομιλητής παρουσίασε τα βιογραφικά του Γερασίμου Βλάχου, ο οποίος υπήρξε Κρητικός Θεολόγος με δραστηριότητα και στη Βενετία. Ανέδειξε το πολυσχιδές έργο του γραμμένο σε αττικίζουσα γλώσσα. Επικεντρώθηκε στο έργο του Περί της του Μωάμεθ θρησκείας και κατά Τούρκων, που ανακάλυψε και εξέδωσε ο Μανούσακας. Πρόκειται για αντιρρητικό έργο, με απολογητικό χαρακτήρα, όπου αξιοποιείται η διαλεκτική των Πατέρων, ειδικά του Ιωάννου Δαμασκηνού, αλλά και κάποιες αντιϊσλαμικές πηγές. Επίσης ο Βλάχος κάνει χρήση μεταφρασμένων κειμένων στα λατινικά, του Κορανίου, αλλά και άλλων αραβικών πηγών. Ο Γεράσιμος Βλαχος συγγράφει εδώ ένα αντιρρητικό κείμενο. Αν και ορισμένες πηγές του βλεπουν θετικά τη σχέση Ισλάμ με Χριστιανισμό, αυτός διαπιστώνει αγεφύρωτες δογματικές διαφορές και κάνει εκκλήσεις προς Δυτικούς αλλά και προς τον Τσάρο για βοήθεια.
● Ειρήνη Χριστινάκη, Καθηγήτρια Κανονικού Δικαίου, Τμ. Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ: Η «Επιτομή της Ιεροκοσμικής Ιστορίας» του Νεκταρίου Ιεροσολύμων και το περί δικαίου ερώτημα. Η κα Χριστινάκη παρουσίασε το έργο Νεκταρίου Ιεροσολύμων Επιτομή της Ιεροκοσμικής Ιστορίας, που εκδόθηκε ένα χρόνο μετά τον θάνατό του. Τον Πατριάρχη ενδιαφέρει η υπεράσπιση των δικαίων της Μονής Σινά και ο νομικός εξεικονισμός της πραγματικότητας. Το έργο συντάσσεται σε απλή δημώδη γλώσσα εν είδει ιστορίας και στο προοίμιο επικεντρώνεται στην εξέλιξη της ιστοριογραφίας. Ό,τι ισχύει για την ιστορία, ισχύει και για το δίκαιο. Ο Μωϋσής είναι το έμψυχο γήινο που ιεροποιεί τον γήινο χώρο (Σινά). Αυτό είναι και απόδειξη της αγιότητας του όρους Σινά, γνωστού με τις τρεις ιστορικές ονομασίες του (Σινά, Χωρήβ, Άγαρ). Σε εποχές αμφισβήτησης, αναδεικνύεται η καθολική πανανθρωπινη αξία του μωσαϊκού νόμου. Γεγονός είναι ότι πάντοτε (δια)σώζεται η μονή Σινά και αυτό έχει να κάνει με την οντολογία του δικαίου. Έλεος και κριση είναι η μόνη ουσιαστική δικαιοσύνη, αφού ο Θεός την απονέμει. Η δε μετάνοια νικά κάθε Θεό, και τεκμηριώνει την ελευθερία του ορθοδόξου δικαίου, που ενίοτε μπορεί και να φαίνεται contra lege, είναι ουσιαστικό όμως.
● Πανοσιολ. Μ. Εκκλησιάρχης Αέτιος Νικηφόρος, Δρ Κανονικού Δικαίου Πανεπιστημίου Cardiff: Ευάγγελος Γ. Νικολαΐδης: Ένας λησμονημένος Υφηγητής του Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών εκ Βιάννου Κρήτης (1873-1906). Αφορμώμενος από μια υποσημείωση, ο εισηγητής οδηγήθηκε στην ανακάλυψη ενός λησμονημένου Κρητός, ο οποίος ξεχώρισε για τη λογιοσύνη του, παρά το νεαρό της ηλικίας του, αφού έζησε μόνο 33 έτη. Στις εξετάσεις της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών εισήχθη και, με την επί διδακτορία εξέτασή του, κατόρθωσε το πολύ σπάνιο «άριστα» σε ηλικία μόλις 21 ετών. Κατά την επανάσταση της Κρήτης, ιδίως το 1895–97 ετάχθη υπέρ της ανεξαρτησίας. Τα φιλοκρητικά του φρονήματα ενισχύθηκαν ιδίως μέσω της συμμετοχής του στην «Εταιρεία Ο Ελληνισμός», της οποίας υπήρξε ιδρυτικό μέλος, υπό τον μέντορά του καθ. Νεοκλή Καζάζη. Υπήρξε επίσης πληρεξούσιος δικηγόρος του Ελευθερίου Βενιζέλου.Στα γραπτά του διακρίνεται καλλιέπεια ύφους. Εξέδωσε δύο βιβλία ένα με θέμα το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο και ένα άλλο σχετικά με τη μοναχική ακτημοσύνη. Πιθανότατα εργάστηκε σε νομικό φροντιστήριο, όπως και ο Κ. Ράλλης. Κατά τα έτη 1902–1903 αναγορεύθηκε υφηγητής με το β έργο περί της μοναχικής ακτημοσύνης. Υπήρξε ερευνητής ισχυρής εμβέλειας και ιδιαίτερης γλωσσομάθειας (γαλλικής και γερμανικής). Σε βιβλιοκρισία της μελέτης του Κ. Ράλλη «Περί μετανοίας και ευχελαίου » υπερασπίζεται τις απόψεις του με θάρρος και ισχυρά επιχειρήματα.
Κατά την Ι’ Συνεδρία υπό την προεδρία της κας. Ειρήνης Χριστινάκη, ομίλησαν οι Ελλογ.:
● Ανδρουτσόπουλος Γεώργιος, Αναπληρωτής Καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ: Το Σιναϊτικό ζήτημα επί Μελετίου Πηγά. Σύμφωνα με τον ομιλητή, ο Μελέτιος Πηγάς διαδραμάτισε καίριο ρόλο στο Σιναϊτικό ζήτημα της εποχής του, εξ αφορμής της αντικανονικής χειροτονίας του Λαυρεντίου ως Αρχιεπισκόπου και Ηγουμένου Σινά, καθώς και των μετέπειτα αντικανονικών ενεργειών του. Ο Πηγάς λειτούργησε ως το τελευταίο μεθόριο υπέρβασης της κρίσης μέσω της άσκησης εκκλησιαστικής οικονομίας. Χαρακτηρίζεται ως κανονικός κριτής από την αυστηρή του προσήλωση στην ακραιφνή κανονική τάξη, η οποία ναι μεν εκδηλώθηκε τόσο με την υπεράσπιση της κανονικής ακρίβειας, όσο και με την ευθυγράμμιση με την κοινή γνώμη απάντων των λοιπών κριτών της υποθέσεως, οι οποίοι πρώτοι εφάρμοσαν την αρχή του μεταμέλειας. Στοιχούμενος με την γνώμη της πλειοψηφίας, πραγματώθηκε το κανονικό ιδεώδες της ομοφωνίας.
● Σεβ. Μητροπολίτης Κρήνης κ. Κύριλλος Κατερέλος, Αφυπηρετήσας Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ: Η περί Αγίας Τριάδος αντιρρητική Θεολογία του Μελετίου Συρίγου έναντι της Λουκαρείου Ομολογίας και των καλβινικών θέσεων. Ο Μελέτιος Συρίγος, έγκριτος θεολόγος της εποχής του, γνωμοδότησε θετικά ως προς την εκτροπή από την ορθόδοξη πνευματολογία της καλβινίζουσας Λουκαρείου Ομολογίας, εξαιτίας της χρήσης της διατύπωσης «δι’ Υιοῦ» στο τριαδολογικό κεφάλαιό της. Ο Συρίγος έκρινε ότι η συγκεκριμένη διατύπωση, εφόσον απαντά στο πλαίσιο της τριαδολογικής διδασκαλίας —δηλαδή των εσωτερικών σχέσεων των θείων Υποστάσεων—, καθιστά την πνευματολογία της Λουκαρείου Ομολογίας αιρετική. Αντίθετα, εάν η φράση αυτή αναφερόταν στη Θεία Οικονομία, δεν θα δημιουργούσε δογματικό πρόβλημα. Μετά την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης (2016), οι εκκλησιαστικές κοινότητες που ακολουθούν τη μακρά παράδοση της καλβινικής διδασκαλίας δηλώνονται ως «ετερόδοξες» από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες.
Κατόπιν εξήχθησαν τα συμπεράσματα του Συνεδρίου από τους κκ. Αθανάσιο Γλάρο, Απόστολο Κραλίδη, Δημήτριο Σκρέκα και την κα. Ειρήνη Χριστινάκη. Ο Πρόεδρος του ΑΣ της ΠΑΕΑΚ, Αν. Καθηγητής κ. Μιχαήλ Στρουμπάκης, αφού δέχτηκε τις ευχές όλων για την εορτή του, ευχαρίστησε όσους συνέβαλαν στην επιτυχή διεξαγωγή του Συνεδρίου σε κάθε επίπεδο. Την αποφώνηση και τη λήξη έκανε ο Άγιος Σελευκείας, μιλώντας για την ιστορία της Ακαδημίας και τη σχέση της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Πρωτεύθυνο της Ορθοδοξίας, ευχαριστώντας με τη σειρά του, τους εισηγητές, τους συνέδρους και ιδιαιτέρως τον Σεβ. Αρχιεπίσκοπο Κρήτης για τη στήριξη της Σχολής.
Στις τελευταίες εργασίες του Συνεδρίου, παρέστησαν ο Σεβ. Μητροπολίτης Σελευκείας κ. Θεόδωρος, εκπρόσωπος της ΑΘΠ του Οικ. Πατριάρχου, ο Σεβ. Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ευγένιος, ο Σεβ. Μητροπολίτης Κρήνης και έξαρχος Μελίτης κ. Κύριλλος, ο Θεοφ. Επίσκοπος Ταλαντίου κ. Θεολόγος, ο Αρχιγραμματέας της Επαρχιακής Ιεράς Συνόδου Αρχιμ. Νήφων, ο Πρωτοσύγκελος της Ι. Αρχιεπισκοπής Κρήτης Αρχιμ. Βαρθολομαίος, ο Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος της Ι. Αρχιεπισκοπής Κρήτης Αρχιμ. Νικηφόρος, ο Ηγούμενος της Ι. Μονής Αγκαράθου Αρχιμ. Διονύσιος, άλλοι κληρικοί, πανεπιστημιακοί καθηγητές, φοιτητές και πλήθος κόσμου.
Στον χώρο της Ακαδημίας, κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου, λειτούργησε Έκθεση Εκκλησιαστικού Ψηφιδωτού από το Εργαστήριο Ψηφιδωτού «Ψηφίδων Τέχνη Ευ Ποιώ» του Νικολάου Μανιουδάκη (https://www.artmosaicworkshop.com/).
Το συνέδριο μεταδόθηκε ζωντανά από το επίσημο κανάλι της ΠΑΕΑΚ στο YouTube: πρωινές συνεδρίες.